به سوی فردا

بهره وری نیروی کار در ادارات دولتی، مفهومی در حد حرف تا عمل

در اکثر مواقع در رسانه ها و میزگردهای کارشناسی، عنوان می شود که بهره وری در سازمان ها و نهاد های دولتی پایین است و راهکارهایی نیز جهت برون رفت از آن ارائه می گردد. ولی باز هم شاهد وضعیت نامناسب شاخص بهره وری بویژه بهره وری نیروی کار در سطح کشور هستیم. باید بپذیریم که بهره وری نیروی کار چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی پایین بوده و با توجه به وضعیت موجود نمی توان به رشد بهره وری در آینده دور نیز امیدوار بود.

رشد بهره وری به عوامل متعددی بستگی دارد که از جمله آنها میتوان به: ارتقاء آموزش های مهارتی و کلاسیک، اصلاح سیستم دستمزد، ایجاد فرصت یکسان برای همه، ارتقاء امنیت شغلی، کاهش نرخ تورم، ساماندهی مسکن نیروی کار، ارتقاء حمایتهای پزشکی و غیره اشاره کرد. این نوشتار کوتاه بر آن نیست که به عوامل مهم و موثر مورد اشاره در بهره وری بصورت دانشگاهی نگاه کند. بلکه سعی شده عدم رشد بهره وری نیروی کار در سازمان و نهادهای دولتی را از منظر نحوه اعمال مدیریت بالا ترین مقام اجرایی و مسایل حاشیه ای که در این شیوه مدیریت بوجود می آید، مورد بحث قراردهد. تا شاید برنامه ریزان بویژه معاونت نیروی انسانی ریاست جمهوری در این باب تامل نمایند.

1-    یکی از پدیده هایی که باعث رشد نیافتن شاخص بهره وری نیروی کار در یک محیط اداری می گردد انتخاب مدیران ارشد آن مجموعه است.  همانطور که میدانیم امروزه انتخاب مدیران کل در دستگاه های اجرایی بر اساس رابطه است نه ضابطه و این وضعیت باعث ایجاد این تفکر در ذهن ها می گردد که عامل ارتقاء به درجات بالای اداری، کارایی و اثر بخش بودن در سیستم نیست. بلکه داشتن مهره تاثیر گذار در رده های بالای اداری یا وصل بودن به جریانهای سیاسی می باشد. بنابراین آیا در این شرایط، بهره وری معنا پیدا می کند؟

2-    یکی از آفتهای امروزه در محیط های  اداری، دو شغله بودن برخی از کارمندان می باشد. بطوریکه اداره یا محل کار محیطی برای بازاریابی برای شغل دوم آنها می باشد، در این حالت انگیزه کار کردن در وظایف محوله اداری برای کارمند مزبور به دلیل سود بالای کار دوم و هم برای همکاران وی که شاهد این وضعیت هستند، مطلوبیت نخواهد داشت. لذا در شرایط عدم مطلوبیت شغل اداری، بهره وری خود را نشان نخواهد داد.

3-    تقسیم کار حلقه گمشده ای  در محیط های اداری می باشد. یک فرد وظیفه چند نفر را انجام میدهد و در مقابل افرادی هستند که اصلاً کاری انجام نمی دهند. این حالت بدترین آفت بهره وری در سازمان تلقی می گردد. چرا که عده ای حقوق می گیرند ولی کاری انجام نمی دهند و وعده ای چندین کار انجام می دهند و حتی مورد سرزنش قرار می گیرند تا حقوق بگیرند.

4-    عدم اعتماد به بانوان فعال در برخی از سازمان ها و واحد های اداری، باعث شده که این افراد نتوانند در پیشبرد اهداف سازمان نقش مؤثری را ایفا کنند. و عملاً به حال خود رها می شوند. این شرایط هم برای خود نیرو و هم برای همکاران آنها تأثیر منفی داشته و انگیزه فعالیت را در ذهن آنها از بین می برد که در رشد بهره وری و اثر بخشی آنها قطعاً تاثیر منفی خواهد داشت.

5-    عدم وجود یک سیستم شفاف در پرداخت حقوق کارمندان باعث شده است تا دو نفر که در دو محل اداری متفاوت با شرایط یکسان از لحاظ مدرک تحصیلی و سنوات خدمت مشغول فعالیت برای دولت جمهوری اسلامی ایران هستند، دریافت های متفاوتی داشته باشند که این عین تبعیض و تبعیض، ضد بهره وری می باشد.

با توجه به موارد عنوان شده فوق میتوان نتیجه گرفت که مقامات کلان در حوزه امور اداری که از افزایش بهره وری ، کارایی و اثر بخشی در سازمان های دولتی سخن می گویند و بخشنامه و دستور العمل در این خصوص صادر می کنند، نمی دانند که خودشان عامل رشد نیافتن بهره وری هستند. چرا که عدم مدیریت صحیح آنها چنین شرایطی را در محیط های اداری بوجود آورده است. بنابراین باید خودشان در بهبود و اصلاح آنها گام بردارند آن هم با عمل نه با شعار .انشاالله آنها براساس ضابطه آمده باشند نه رابطه که در غیر اینصورت به اصلاح این امور نمی توان امیدوار بود.

برداشت های غلط از مفهوم اقتصاد مقاومتی

این روزها شاهد هستیم که اکثر اقدامات انجام یافته در حوزه های مختلف اقتصادی اعم از کشاورزی، صنعت و خدمات از سوی نهادها و ارگانهای دولتی و حتی بخش خصوصی، به اقتصاد مقاومتی منتسب می شود. گویا قبل از مطرح شدن اقتصاد مقاومتی، این گونه فعالیت ها از جمله؛ افتتاح واحد های مرغداری، سالن ورزشی، راه اندازی پرورش قارچ و دیگر فعالیت های مشابه، در کشور وجود نداشته و به برکت طرح موضوع اقتصاد مقاومتی چنین نتایجی نصیب کشور شده است. پس اگر این گونه فعالیت های ما در راستای اقتصاد مقاومتی بوده، چرا هنوز کشور در تهیه و تولید برخی از کالا و مواد اولیه استراتژیک، با مشکل مواجه می باشد.

به نظر می آید هنوز در خصوص مفهوم اقتصاد مقاومتی در کشور، گفتمان واحد و یکسانی وجود ندارد و هر شخص متناسب با استدلال و برداشت های خود از موضوع، اظهار نظر می کند.

این در حالی است که از ابتدای مطرح شدن اصطلاح اقتصاد مقاومتی، رهبر معظم انقلاب در سخنرانی های گوناگون به تبیین این مفهوم پرداخته اند. ایشان معنای اقصاد مقاومتی را چنین بیان نموده اند؛ اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند، هم آسیب پذیری اش کاهش پیدا کند، یعنی موضوع اقتصادی کشور و نظام اقتصادی جوری باشد که در مقابل ترفندهای دشمنان، که همیشگی و به شکل های مختلف خواهد بود، کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند. و همچنین ایشان در جای دیگر این مفهوم را چنین معنا می کنند.

اقتصاد مقاومتی فقط جنبه نفعی نیست، این جور نیست که اقتصاد مقاومتی معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام کارهای تدافعی باشد. نه، اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که یک ملت امکان می دهد و اجازه می دهد که حتی در شرایط فشار هم رشد و شکوفایی خودشان را داشته باشند.

حال سوال اینجاست که اقتصاد کشور چه آسیب ها و نقاط ضعیفی دارد که باعث بروز تهدیدهای دشمن شده است و مؤلفه های اقتصاد مقاومتی برای تبدیل کردن این نقاط به فرصت چیست؟

مبنای پاسخ به این پرسش ها دیدگاه های رهبر معظم انقلاب در باره مؤلفه های اقتصاد مقاومتی است که به اجمال به این مؤلفه ها اشاره می شود.

1-     دولتی بودن اقتصاد یکی از اساسی ترین نقاط ضعف اقتصاد ایران است که زمینه تهدیدهای خارجی را نیز فراهم می آورد. در واقع ساختار اصل اقتصاد و بنگاهای اقتصادی کشور را شرکت های بزرگ دولتی تشکیل می دهند. این شرکت ها، به علت پایین بودن بهره وری و نداشتن پویایی، قدرت تحول و توان انطباق کافی با تغییرات و تهدیدهای محیطی را ندارد. بنابراین تحریم مواد اولیه یا محصولات این شرکت ها به عنوان تهدید خارجی، اسباب چالش در اقتصاد را فراهم می آورد. از این رو، یکی از مؤلفه های اقتصاد مقاومتی مردمی کردن اقتصاد به شمار می رود. که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفته است.

2-     وابستگی اقتصاد ایران و بودجه ی دولت به فروش مواد خام و با ارزش افزوده ی پایین که مصداق بارز این موضوع وابستگی اقتصاد به فروش نفت خام است، ریشه اصلی این معضل در ضعف دانش و تکنولوژی در این صنعت و شرکت های فعال در این حوزه است که متأسفانه این مسئله باعث شده است نقطه قوتی به نام منابع زیر زمینی، به اهرمی برای تحریم و فشار به اقتصاد ایران تبدیل شود. بنابراین یکی دیگر از مؤلفه های اقتصاد مقاومتی کاهش و قطع وابستگی به نفت است.

3-     یکی دیگر نقاط تهدید زای اقتصاد ایران مدیریت مصرف است. این موضوع، از یک سو مربوط به تعادل و عدم اسراف در مصرف و از سوی دیگر، مربوط به اهمیت مصرف تولیدات داخلی از سوی مصرف کننده ی داخلی است. بنابراین یکی دیگر از مؤلفه های اقتصادی موضوع مدیریت مصرف است.

4-     بهره وری پایین عوامل تولید و استفاده ی نامناسب و ناکارا از منابع، امکانات و زمان از دیگر نقاط ضعف اقتصاد ایران است. بنابراین بالا بودن بهره وری نیز یکی از مؤلفه های اقتصاد مقاومتی به شمار می رود.

5-     یکی از نقاط ضعف اقتصاد کشور پایین بودن میزان خلاقیت و نوآوری و ضعف فناوری بنگاه های اقتصادی است. در حقیقت این مسئله اقتصاد وضعیت کشور را مصرف کننده ی فناوری خارجی نموده است و این خود زمینه ی آسیب پذیری اقتصاد کشور در برابر تحریم بیگانگان فراهم ما می نماید و سایر مؤلفه های اقتصاد را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. به همین دلیل، رهبر معظم انقلاب از مهم ترین مظاهر و مؤثرترین مؤلفه ی اقتصاد مقاومتی را شرکت های دانش بنیان دانسته اند. همچنین ایشان در جای دیگر از اقتصاد دانش بنیان به عنوان یکی از سرفصل های اقتصاد مقاومتی نام می برند.

6-      یکی دیگر از چالش های اقتصاد مقاومتی ضعف تولید ملی و عدم توان خودکفایی در تولید کالاهای استراتژیک مورد نیاز کشور است. بنابراین حمایت از تولید ملی نیز یکی دیگر از مؤلفه های اقتصاد مقاومتی محسوب می شود.

همانطور که مشخص گردید زمانیکه اقدامات ما در چهارچوب مؤلفه های مورد اشاره باشد، میتوانیم عنوان کنیم که در راستای سیاست های اقتصاد مقاومتی قدمهای برداشته ایم. در غیر اینصورت دیگر فعالیت ها هر چند که قابل تحسین و ارزشمند از حیث تأثیرگذاری مثبت در اقتصاد کشور و منطقه می باشند، نمی توانندجزء مؤلفه های اقتصاد مقاومتی لحاظ گردد. پس بیائید در کاربری کردن مفاهیم اقتصادی در جامعه، دقیق و حساب شده عمل کنیم

منبع: سایت دفتر مقام معظم رهبری