به سوی فردا

7شرط مسئله دار دکتر نوبخت

برابر گزارش منتشره درسایت الف به تاریخ4/12/1394،جناب دکتر نوبخت رئیس سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور،7شرط ضروری واساسی را برای موفقیت آمیز اجراء شدن لایحه برنامه ششم توسعه عنوان وخاطر نشان کرده اند بدون وجود این 7شرط لازم،تحقق برنامه ششم توسعه کشور با چالش جدی مواجه خواهد شد.7شرط مورد نظر ایشان عبارتند از:

1-اجرای موفق برنامه.

2-بهبود فضای کسب وکاربا راهکارهای اجرایی.

3-ارتباط هماهنگ وعملیاتی برنامه با برش های بخشی ومنطقه ای.

4-استفاده از عوامل تولید ومنابع خارجی با یک نظام درست وسنجیده.

5-توجه ویژه به سرمایه های اجتماعی.

6-رشد توام با عدالت.

7-نظارت.

دراین خصوص ذکرچند نکته خدمت جناب دکتر نوبخت الزامی بنظر میآید:

الف)ضمن احترام به جایگاه سیاسی واداری جنابعالی،آقای دکتر به خوبی میدانید که درحال حاضر کشور در تمامی 7شرط اعلامی از سوی شما برای تحقق کامل برنامه ششم توسعه با چالش های فراوان واساسی روبرواست.ازطرفی این مشکلات بدلیل عدم توجه کارشناسی درطول سالیان گذشته همانند تومور سرطانی در اقتصاد کشور ریشه دوانیده است.فلذا رفع واصلاح آنها خود نیازمند چندین برنامه بلند مدت وکوتاه مدت می باشد وبا توجه به نبود انگیزه در متولیان حوزه های مرتبط با شروط مورد اشاره، این مشکلات به این زودی ها از نظام اداری واقتصادی کشور،رخت بر نخواهد بست.

ب)جناب دکتر،7شرطی که مطرح کرده اید درتمامی موارد جزء لاینفک وظایف وماموریت های دولت ها ی قبل واین دولت محسوب میشود واگر تاکنون مشکلات مرتفع واصلاح نشده است،دلالت برضعف ونبود برنامه مدون از سوی همه ی دولت ها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دارد.حال سئوال اینجاست که چگونه در این مدت 2سال باقی از عمر دولت تدبیر وامید، این شروط با توجه به عمق بوجود آورنده انها مرتفع خواهد شد که بعید بنظر می آید.

ج)یکی از شروط تحقق برنامه توسعه ازجمله برنامه ششم را بعد نظارت معرفی کرده اید که بواقع نیز همینطور است.اگراین شرط رعایت واعمال نگردد،قطعا هیچ برنامه ای محقق نخواهد شد.جناب دکتر عزیز به خوبی میدانید آن چیزی که در کشور به نوعی فراموش شده ویا به قول اساتید توسعه،حلقه ی مفقوده اقتصاد است،همین موضوع نظارت می باشد.در کشور تصور براین است که با ساختارو نهاد سازی در حوزه های نظارتی میتوان جلوی هرگونه بداخلاقی،فساد ورانت اداری را گرفت.ولی درعمل اینطور نیست.چرا که اگر این فرضیه درست بود دیگر علیرغم وجود انواع واقسام نهاد های نظارتی در کشور،شاهد اینهمه فساد ریزو درشت که گاها حساب آنها از دست انسان خارج میشود نبودیم.فساد اداری ومالی یکی از دلایل خروج برنامه های توسعه از ریل اصلی خود
می باشد.بنابراین بهتر است دلایل بوجود آورنده آنها را شناخت وبرای رفع آنها برنامه ریزی واقدام کرد. درحال حاضردرکشور در ارتباط با موضوع فساد با هرنوع وشکل آن، برنامه جامع ومدونی برای آسیب شناسی ورفع دلایل ایجاد کننده آنها وجود ندارد و صرفا برمبارزه وبرخورد امنیتی تاکید میگردد که با این طریق ره به جایی نخواهیم بورد.

د)جناب دکتراجرای موفق برنامه های توسعه همانگونه که شما نیز اشاره کرده اید به نیروهای متخصص وعلاقه مند به توسعه که براساس شایسته سالاری وشایستگی در پست های کلیدی وتاثیر گذار،انتخاب وگزینش شده نیاز دارد. برنامه هرچقدر هم خوب وکامل نوشته شده باشد،حتی با آب طلا،اگر توسط افراد غیر متخصص وغیر علاقه مند اجرا شود قطعا با شکست مواجه خواهد شد.متاسفانه در کشور انتخاب و گزینش نیرو های کلیدی براساس شایسته سالاری وشایستگی نمی باشد.بلکه براساس گرایش های حزبی وجناحی و بویژه در استان ها براساس تعداد دفعات حضور در جلسات ستاد های تبلیغاتی ریاست جمهوری ومجلس شورای اسلامی می باشد.بنابر این چگونه میتوان انتظار داشت این نیرو ها توسعه وار فکر وعمل کنند.با عرض معذرت میشود همین آش وکاسه.

با این اوصاف اگر برنامه ششم طوری تدوین شده که تحقق وعملیاتی شدن مواد آن مستلزم رفع 7چالش مورد اشاره می باشد. بنظر میرسد مثل برنامه های قبلی توسعه در این برنامه نیز نخواهیم توانست به اهداف وبرنامه های پیش بینی شده نایل گردیم.چرا که امکان اصلاح 7شرط مورد نظر دکتر به این زودی ها با توجه به نوع ساختار نظام اداری وسیاسی برطرف نخواهد شد.امید وارم که تحلیل بنده نسبت به سخنان جناب دکتر نوبخت اشتباه باشد.

ضرورت تغییر در ساختار  تدوین برنامه های توسعه

در کشور چه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و چه بعد از آن برای رشد و پیشرفت کشور برنامه هایی با عنوان «برنامه توسعه » تهیه و تدوین شده و در حال حاضر نیز این روند درحال انجام می باشد تا با تحقق آن برنامه ها، جامعه بتواند درحوزه ها وبخش های مختلف در مسیر رشد و پیشرفت  قرار بگیرد. بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران تاکنون پنج برنامه توسعه تهیه، تدوین و اجرا شده است. نگاه به محتوای برنامه های مزبور به نوعی بیانگر این واقعیت است که ساختار و قالب همه ی پنج برنامه بطور تقریبی مشابه هم بوده و تنها از لحاظ پیش بینی اعداد وارقام کمی با هم متفاوت بوده اند. ارزیابی های انجام یافته از کیفیت و شرایط  اجرای برنامه های توسعه،به نوعی بیانگر این نکته است که ما نتوانسته ایم علیرغم اجرای پنچ برنامه توسعه به اهداف پیش بینی شده در برنامه ها دست پیدا کنیم. قطعا اگر برخلاف این موضوع بود می بایست شاهد رشد و پیشرفت کشور می بودیم که متاسفانه اینطور نیست، بویژه در رویکردهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ما نتوانستیم به جایگاه مطلوبی در منطقه خاورمیانه نایل گردیم. اگر در ارتباط با چرایی این عدم تحقق برنامه های توسعه تحلیلی ارائه گردد، مسلما با انبوهی از دلایل و علل مختلفی روبرو خواهیم شد . در این مختصر به دو دلیل مهم این قضیه از حیث ساختار و تدوین برنامه ها اشاره می گردد:

1-شیوه نگارش برنامه های توسعه کشور چه قبل و چه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی براساس اهداف کمی،  یکی از چالش های مهم دراین عرصه  تلقی می گردد . یعنی در یک برنامه توسعه برای یک شاخص عدد کمی پیش بینی و تلاش میشود با اجرای چند برنامه کوتاه مدت  به آن دست یافت.( استفاده از گذشته برای ساختن حال) این شیوه ی تدوین برنامه ی توسعه به نوعی در جهان منسوخ شده  و دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرد . در  کشورهای پیشرفته معمولا به جای شاخص های کمی از شاخص های کیفی جهت تدوین برنامه های توسعه استفاده و تلاش می کنند تا آنها را محقق سازند.واقعیت این است تا چه زمانی ازاتفاقات گذشته برای رشد و بهبود وضعیت موجود باید استفاده کرد. دیگر زمان آن فرا رسیده در تدوین برنامه های توسعه از شاخص های کیفی استفاده گردد . در این شیوه برعکس شیوه فعلی، از خلاقیت و ایده پردازی(آینده پژوهی) هم در تدوین برنامه و هم در اجرای آن استفاده می گردد. به عنوان مثال در آینده پژوهی این سوال مطرح می گردد که آینده آلودگی هوای تهران در سال 1405 چگونه خواهد بود ؟  سپس تلاش میشود با استفاده از رویکرد های مشخص در حوزه آینده پژوهی، پاسخ های لازم برای آن موضوع خاص ارائه و نهایتا بعد از سبک و سنگین کردن انها، راهکاری که ارزش افزوده بیشتری نسبت به سایر راهکارها دارد جهت اجرا انتخاب میشود.(استفاده ازآینده برای ساختن حال)

2-ایراد دیگری که بر عدم موفقیت برنامه های توسعه ی کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی وارد است، متمرکز بودن تدوین برنامه های توسعه می باشد. باید قبول کرد تمرکز قدرت تصمیم گیری درمرکز و تنوع  نهادهای تصمیم گیر، خود ضد توسعه می باشد. بعنوان نمونه در مرکز برای یک موضوع خاص از جمله کاهش فقر، تعیین حداقل دستمزد و غیره تصمیم گیری می گردد، بدون اینکه شرایط اجرا و ویژگیهای مناطق مختلف کشور  در آن تصمیم گیری دخیل گردد.حال تصویر کنید با اجرای اینگونه برنامه ها در استانهای مختلف چه اتفاقی خواهد  افتاد.نتیجه ی این شیوه ی برنامه ریزی، یعنی همان  توسعه نا متوازن در کشوراست.  بنابراین تا زمانی که در تدوین برنامه ها به صورت غیر متمرکز عمل نگردد وهمچنین  اهداف کیفی با رویکرد آینده پژوهی جایگزین اهداف کمی در توین برنامه های توسعه کشور نگرد به نظر می آید موفقیت چندانی در اجرای برنامه های توسعه ی فعلی عاید کشور و مردم نخواهد شد.

در پایان امیدواریم دوستان در سازمان مدیریت و برنامه ریزی ،در راستای تدوین برنامه های توسعه با الگوگیری از کشورهای موفق در این امر نسبت به تغییر ساختار موجود اقدامات مناسب را پیاده سازی تا شاهد تدوین برنامه های توسعه ی قابل اجرا در کشور باشیم. انشاالله ..%س94