به سوی فردا

جایگاه تولید در مناطق آزاد، موانع و مشکلات

آن گونه که از عنوان مناطق آزاد تجاری و صنعتی برمی آید تولید و صنعت اهمیت بسزایی در مأموریت ها و کارکردهای مناطق آزاد دارد. در تدوین قوانین مرتبط با مناطق آزاد نیز صنعت به عنوان یکی از محورهای توسعه اقتصادی در کنار تجارت مورد تأکید قرار گرفته است و بخش مهمی از قوانین به تصویب رسیده درباره مناطق آزاد ناظر به تسهیل تولید و ایجاد مزیت های تولیدی و صنعتی است. معافیت های گمرکی در واردات مواد اولیه و ماشین آلات، معافیت مالیاتی 20 ساله، بهره مندی از مزایای نظیر قانون ارزش افزوده، قانون کار، بیمه و قوانین بانکی ویژه مناطق آزاد از جمله مزیت های در نظر گرفته شده برای فعالیت های تولیدی در مناطق آزاد به شمار می رود. مجموعه این قوانین قریب به 20 سال از تصویب آن می گذرد و علی القاعده نیازمند بازبینی و بروزرسانی هستند.

از سوی دیگر سایت ها و نواحی صنعتی بخش های مهمی از مساحت و وسعت مناطق آزاد کشور را به خود اختصاص داده اند. در سه منطقه آزاد طبق آمار اراضی صنعتی بیش از 50 درصد از مساحت کل منطقه را شامل می شوند. همان گونه که ملاحظه می شود. بیشترین تخصیص اراضی به بخش صنعت در منطقه آزاد چابهار با 73 درصد و کمترین آن در منطقه آزاد ماکو با کمتر از 1 درصد است و در کل مناطق آزاد این میزان به 5.6 درصد می رسد.

علاوه بر این تولید کنندگان و صنعتگران یکی از مهمترین فعالان اقتصادی مناطق آزاد هستند که نقش مهمی در ایجاد اشتغالزایی، درآمد زایی و توسعه اقتصادی در مناطق آزاد ایفا می کنند. در کل مناطق آزاد کشور نزدیک به 700 واحد تولیدی در حال فعالیت داریم. البته بسیاری ار این واحدها به دلیل مشکلات عدیده بخش تولید با ظرفیت های حداقلی مشغول به فعالیت هستند و در سال های اخیر به موجب همین مشکلات بسیاری دیگر به حالت غیر فعال درآمده اند.

در کنار همه این ها بخش مهمی از مزایای قانونی مناطق آزاد مرتبط با بخش تولید و صنعت است که با هدف مزیت آفرینی و تشویق و جذب سرمایه گذاری های صنعتی تدوین و تصویب شده اند. مزیت های قانونی موجود در رابطه با معافیت های مالیاتی، تخفیفات گمرکی در واردات مواد اولیه و ماشین آلات و قانون ارزش افزوده، مشخصا به منظور توجیه پذیر کردن مناطق آزاد برای فعالیت های تولیدی بوده است.

مسائل و مشکلات:

واقعیت آن است که واحد های تولیدی در مناطق آزاد با موانع و مشکلات اجرایی بسیاری مواجه هستند. برخلاف تصور مشکلات پیش روی صنعت در مناطق آزاد گاه حتی پیش از مشکلات صنایع فعال در سایر نقاط کشور است. طبق بررسی های بعمل آمده در معاونت اقتصادی و سرمایه گذاری دبیرخانه شورای هماهنگی مناطق آزاد و برگزاری جلسات تخصصی با صاحبان صنایع و تولید کنندگان، عمده مشکلات و موانع تولید کنندگان در مناطق آزاد در دو دسته کلی قرار می گیرند.

دسته اول مشکلات و موانع مربوط به سایر ارگانها و سازمان هاست که به طور خلاصه در محورهای ذیل می گنجد:

1-    مشکلات مربوط به نظام بانکی، تأمین سرمایه در گردش، امور ارزی و تبادلات مالی

2-    مسائل و مشکلات مربوط به امور گمرکی

3-    مشکلات مربوط به معافیت های مالیاتی

4-    مشکلات ناشی از چگونگی اجرای نظام ارزش افزوده

5-    مسایل مربوط به بیمه و تأمین اجتماعی

6-     مسایل مرتبط با نحوه اجرای قانون کار

متأسفانه بسیاری از مشکلات ناشی از نوع نگاه و عدم التزام به اجرای قانون مناطق آزاد از سوی سایر ارگانها و نهادهای دولتی است، برای مثال بی هیچ دلیلی هزینه ارزی در مناطق آزاد بیشتر از سرزمین اصلی است. اگر گازوئیل در کشور لیتری 120 تومان به تولید کنندگان اختصاص می یابد در مناطق آزاد 350 تومان عرضه می شود.

تصور سازمان های دولتی این است که واحدهای مستقر در مناطق آزاد از هرگونه حمایتی بی نیاز هستند به همین دلیل مثلاً یارانه انرژی به آنها تعلق نمی گیرد یا سود بانکی تسهیلات مورد نیاز آنان بیشتر از داخل کشور تعیین می شود. این قبیل مشکلات در صورت همکاری مناسب و التزام سازمان ها به رعایت قانون مناطق آزاد به ویژه ماده 11 و ماده 27 قابل رفع اند.

اما دسته دوم مشکلات تولید به سازمان های مناطق آزاد مرتبط است. حقیقت آن است که تاکنون سازمان های مناطق آزاد به وظایف حمایتی خود در حوزه تولید عمل نکرده اند.

بخش های سرمایه گذاری در مناطق آزاد، کارآفرین و سرمایه گذار را جذب می کنند، اما در میانه راه با انبوهی از مشکلات و موانع تنها یش می گذارند. واحدهای تولیدی مناطق آزاد به درستی از سازمان های مناطق آزاد انتظار حمایت و تسهیل در فرایندهای اجرایی را دارند. در این راستا اقدامات ذیل می تواند در دستورکار دبیرخانه هماهنگی مناطق آزاد قرار بگیرد:

v    تأمین زیرساخت های مورد نیاز

v    آماده سازی مناسب اراضی صنعتی

v    به روز رسانی قوانین و رفع موانع قانونی مرتبط با فعالیت های صنعتی

v    استقرار نظام استاندارد و کنترل کیفیت محصولات تولیدی در مناطق آزاد

v    تمرکز بر جذب واحدهای تولیدی صادرات محور

v    کمک در تأمین برنامه بخشی از سرمایه ثابت به کارآفرینان و تولید کنندگان جوان

v    تدوین برنامه راهبردی توسعه صنعت در مناطق آزاد با توجه به مزیت های رقابتی و صادراتی هر منطقه

مناطق آزاد تنها و تنها برای تولید صادرات محور در نظر گرفته شود. واقعیت آن است که مناطق برای آن دسته از تولید کنندگان که بازار مصرف آنها عمدتاً داخل کشور است مزیتی ندارد. از این رو مناطق آزاد باید به سمت جذب تولید کنندگانی که بازار صادراتی دارند حرکت نماید. این مهم جز از طریق تحول در مناطق آزاد و پویایی بیشتر آنها و در اولویت قرار دادن تولید و رفع موانع آن امکان پذیر نخواهد بود