تبیین اهمیت و ویژگیهای شرکت های دانش بنیان
مقدمه:
رشد شتابان توسعه علم و فناوری در دهه های اخیر باعث شده است که نقش دانش و فناوری در اقتصاد بیش از پیش پر رنگ شود. منابع و قدرت حاصل از تسلط کشورها به حوزه دانش که کشورهای با دانش و فناوری بالاتر به عنوان قدرت های اقتصادی دنیا شناخته شده و توانایی جذب سایر عوامل اقتصادی مانند سرمایه، منابع اولیه، نیروی کار و غیره را نیز داشته باشند. در واقع، امروز مرز بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را بکارگیری فناوری تعیین می کند. جمهوری اسلامی ایران نیز با درک اهمیت این موضوع و با تاکید بر جمعیت جوان و تحصیلکرده خود، به حق اقتصاد دانش بنیان را هدف قرار داد. این امر به وضوح در سیاست های ابلاغی رهبر معظم انقلاب در مورد اقتصاد مقاومتی نمود پیدا کرده است.
1- اقتصاد دانش بنیان چیست؟
سازمانهای بین المللی و اقتصاددانان تعریف هایی را برای اقتصاد دانش بنیان ارائه کرده اند: طبق تعریف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که بر اساس تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و سرمایه گذاری در دانش و صنایع پایه مورد توجه خاص قرار می گیرد. صنایع دانش بنیان صنایعی است که در آن سطح بالایی از سرمایه گذاری به ابداع و نوآوری اختصاص می یابد و فن آوری های کسب شده با شدت بالایی مصرف می شوند و نیروی کار از تحصیلات عالی برخوردار است. به عبارت دیگر در اقتصاد دانش بنیان، تولید و توزیع و کاربرد دانش در همه صنایع علل محرک رشد اقتصادی و تولید ثروت و اشتغال است.همچنین برابر ماده 1 قانون حمایت از شرکت ها و موسسات مزبور،شرکت دانش بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی(شامل گسترش ، کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه(شامل طراحی ، تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری ها برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط، تشکیل می شود.
هدف اقتصاد دانش محور ایجاد جامعه دانش محور است و جهانی شدن نیز از پیامدهای دانش محور بدون اقتصاد است.
2-اهمیت و نقش شرکت های دانش بنیان
الف) اشتغال زایی:
بکارگیری فناوری های نوین به ایجاد مشاغل جدید به خصوص از بین دانش آموختگان دانشگاهی می انجامد.
ب) پایبندی نیروی انسانی:
علل مختلفی از جمله نیاز کشورهای پیشرفته به متخصصان این رشته، مهیا نبودن شرایط مناسب برای فعالیت و تحقیق در این زمینه در کشور و جذابیت های کار و زندگی در کشورهای پیشرفته، موجب شده تا تعدادی از متخصصان کشور تمایل به مهاجرت داشته باشند. تجربیات عملی متعددی نشان داده است با توسعه شرکت های دانش بنیان برای نیروهای متخصص پایبندی ایجاد شده است و از مهاجرت آنها جلوگیری خواهد شد.
پ) شرکت های دانش بینان، با توجه به ویژگی های منحصر به فرد خود و توان ایجاد و به کارگیری فناوری های پیشرفته ی موردنیاز، توانمندی لازم را جهت تبدیل مواد خام به محصولات نهایی و با ارزش افزوده ی بالا دارند.
ت) پایین بودن بهره وری یکی از مسائل اساسی اقتصاد کشور است که تاثیر گسترده ای بر تمام جنبه های اقتصادی دارد. در حقیقت بهره وری عوامل تولید در شرکت های دانش بنیان ،سبب کاهش هزینه ی تمام شده ی محصولات و کالا خواهد شد. درنتیجه علاوه بر افزایش استفاده ی مردم از کالاهای داخلی ، از سوی دیگر، مزیت رقابتی در قیمت برای صادرات محصولات در بازارهای جهانی ایجاد خواهد کرد.
ث) محرومیت زدایی و افزایش رفاه اجتماعی
و) افزایش بهر گیری در صنایع و خدمات دیگر
د) رفع وابستگی کشور به فناوری پیشرفته
3- ویژگی های اقتصاد دانش بنیان:
1) اقتصاد دانش بنیان اقتصاد کمیابی منابع نیست؛ بلکه اقتصاد فراورانی منابع است. زیرا بر خلاف بسیاری از منابع که هنگام مصرف مستهلک می شوند؛ اطلاعات و دانش که اساس اقتصاد و دانش پایه است، می تواند بارها مصرف شده و با مصرف بیشتر در واقع رشد کند.
2) در اقتصاد دانش بنیان، دانش به کالا تبدیل شده و به فروش می رسد. هم اکنون بازارهای مجازی برای خرید و فروش دانش در جهان شکل گرفته و افراد با اعلام قیمت دانش خود، آن را در معرض مبادله قرار می دهند. بازار دانش، بازاری بسیار ناهمگن است و هر کالا کیفیت و قیمت خاص خود را دارد. صاحبان دانش در واقع به صورت انحصاری یا شبه انحصاری عمل می کنند.
3) اقتصاد دانش بنیان، به نوعی یک اقتصاد بدون وزن است. اگر نشانه های اقتصاد فیزیکی،کارخانه های فولاد، پتروشیمی، اتومبیل سازی است، به نشانه های اقتصاد دانش بنیان معمولاً به صورت مدارهایی بسیار کوچک و تلفیق شده با یکدیگر بوده و شامل فکرها یعنی نرم افزارهاست. آنچه در این اقتصاد به عنوان ارزش شناخته می شود معمولاً از نوع فکری و غیر قابل لمس می باشد.
4) ارزش محصولات و خدمات در اقتصاد دانش بنیان به شرایط افراد بستگی دارد. یک اطلاع یا دانش معین می تواند برای افراد مختلف در زمان ها و مکان های مختلف ارزش متفاوتی داشته باشد.
5) در اقتصاد دانش بنیان، دانش و اطلاعات به هر جا که تقاضا برای آن بیشتر و موانع در مقابل آن کمتر باشد نفوذ می کند و تاثیر می گذارد.
6) محل فعالیت در اقتصاد دانش بنیان اهمیت چندانی ندارند؛ زیرا با استفاده از فناوری ها و روشهای مناسب، بازارها و سازمان های مجازی به وجود می آید و در خدمت فعالیت قرار می گیرد.آنچه مهم است سرعت عمل در فعالیت ها و دسترسی به کل جهان
7) در اقتصاد دانش بنیان، دانش موجود در محصولات و خدماتی که از لحاظ محتوای دانش غنی ترند، تعیین کننده قیمت محصولات مشابهی است که دارای دانش بری کمتری هستند.
4- الزامات تحقق اقتصاد دانش بنیان:
گذر موفقیت امیز به اقتصاد دانش اغلب شامل چهار مؤلفه یعنی سرمای گذاری بلند مدت در آموزش کاربردی، توسعه توانایی نوآوری، نوسازی زیرساخت های اطلاعاتی و ایجاد یک محیط مساعد اقتصادی است. بانک جهانی این مؤلفه ها را به عنوان چهار رکن اقتصاد دانشی بیان کرده است. این ارکان به شرح زیر است:
1) مشوق های اقتصادی و نظام نهادی:این رکن سیاست های اقتصادی مناسب و نهادهایی را فراهم می کنند که اجازه بسیج کارامد و تخصیص منابع و تحریک خلاقیت و انگیزه برای ایجاد، توزیع و استفاده از دانش را دارند.
2) کارگران ماهر و آموزش دیده:به طور مداوم می توانند مهارت های خود را به نحو احسن ارتقاء و به منظور ایجاد و استفاده از دانش با آن تطبیق دهند.
3) سیستم نواوری مؤثر: شامل شرکت ها، مراکز تحقیقاتی، دانشگاه ها، مشاوران و سایر سازمان هایی است که می توانند با انقلاب دانش، ذخیره رو به رشد دانش جهانی را حفظ کنند و با نیازهای محلی تطبیق دهند.
4) زیر ساخت های اطلاعاتی مدرن و مناسب: که می تواند ارتباط مؤثر انتشار و پردازش اطلاعات و دانش را تسهیل نماید.
5- وضعیت موجود شرکت های دانش بنیان در استان اردبیل:
مراکز رشد و پارک های علم و فناوری، بستر مناسب برای ایجاد شرکت های دانش بنیان هستند. این بدین معنا نیست که همه شرکت های مستقر در مراکز مزبور، جزء شرکت ها ی دانش بنیان محسوب می شوند. چرا که برابر قانون حمایت از شرکت ها برتر دانش بنیان و تجاری سازه و همچنین آیین نامه اجرایی آن، باید دانش بنیان بودن شرکت ها توسط کارگروه تعیین صلاحیت تایید و مجوز های مربوطه صادر گردد. و تمدید آنها نیز مجدداً منوط به تائید کار گروه موصوف می باشد. لذا هر شرکتی نمی تواند به راحتی عنوان نماید که جزء شرکتهای دانش بنیان می باشد و می تواند از حمایتهای مد نظر قانون گذار استفاده کند.
برابر اطلاعات سایت واحد فناوری مستقر در مراکز رشد و واحد های فناوری دانشگاه محقق اردبیلی، از کل 22 واحد فناور مستقر در مرکز رشد، صلاحیت 12 واحد فناور برابر شاخص های مد نظر قانون مربوطه بررسی و جهت صدور مجوز دانش بنیان به معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری ارسال گردیده و درحال حاضر تنها برای 2 واحد فناور که در زمینه تولید دستگاه بنولایزر دارویی بیمارستان و کار طب نانو فعالیت می کنند. مجوز دانش بنیان بودن صادر شده است. متاسفانه به دلیل عدم وجود پارک علم و فناوری در استان، کلیه22 واحد، هنوز به تجاری سازی انبوه محصول خود نرسیده اند و در قالب شرکت های نوپا مشغول تکمیل زنجیر دانش خود هستند. امیدواریم با راه اندازی واحد پارک علم و فناوری در روزهای آتی در استان، شاهد تجاری سازی محصولات دانش بنیان در حوزه های مختلف علمی باشیم.
6- مشکلات پیش رو:
1- تعداد مراکز تصمیم گیری، سیاست گذاری و مجریان قانون
هیچ کشوری در دنیا بدون حضور فعالانه و هوشمند سیاست گذاران دولتی خود نتوانسته رشد و توسعه، به خصوص در حوزه فناوری را تجربه کند. از کشورهای شرق آسیا به عنوان قدرت های نو ظهور اقتصادی گرفته تا کشورهای توسعه یافته در غرب، در همه این کشورها دولت ها علاوه بر تسهیل و تقویت شرایط عمومی کسب و کار مانند: حذف بروکراسی های زائد اداری، کم کردن بی ثباتی تصمیمات حوزه تولید، اصلاح و تقویت قوانین و... خودشان حضور فعالانه ای در این حوزه دارند.
2- فقدان منابع مالی مناسب
تامین منابع مالی مهم ترین دغدغه شرکتهای دانش بنیان است و شرکتهای مستقر در پارکها و مراکز رشد برای احداث آزمایشگاهها و دفاتر تخصصی و همچنین تولید دچار مشکل هستند. مهمترین مشکل فعلی این شرکتها در اختیار نداشتن واقعی بازار است چرا که با وجود اینکه شرکتهای دانش بنیان توان خوبی در حل مشکلات بسیاری از صنایع دارند اما آنطور که باید، بازار در اختیارشان قرار نمی گیرد. قانون تخصیص یک درصد اعتبار درآمدهای عملیاتی شرکتهای دولتی به شرکتهای دانش بنیان تاکنون به طور واقع محقق نشده است و ارجاع کار از طرف شرکتهای درلتی به این بخش به کندی صورت می گیرد و یا انجام نمی پذیرد. شرکتهای که به محصول می رسند نیز برای توسعه دچار مشکل هستند و منابع مالی مناسبی برای آنان در نظر گرفته نشده است.
3- خدمات پشتیبانی دانش بنیان:
